Hernia en spit zijn aandoeningen die vaak gepaard met heftige rugpijn en soms met pijn in het been. Het kan zoveel op elkaar lijken dat de huisarts de diagnose niet kan stellen. Op deze pagina wordt uitgelegd wat de verschillen zijn. We sluiten af met tips om zo snel mogelijk te herstellen.
Hernia
Een hernia betekent breuk of uitstulping. Bij een rughernia betreft het beiden: er zit een breuk (scheur) in de zogeheten tussenwervelschijf (discus) en er is een uitstulping. De meeste hernia’s bevinden zich onder in de wervelkolom:
Bij een hernia is de discus kapot: de kerninhoud kan buiten de discus terecht komen. De oorzaak is een scheur in de vezellaag – de annulus– die zich rondom de kern bevindt.
Van bovenaf ziet het er zo uit (dwarsdoorsnede):
Het scheurproces
De annulus bestaat uit zo’n 20 lagen dunne lamellen (minder dan een halve mm dik). Hierin liggen duizenden sterke vezels ingebed.
Normaal kan de kerninhoud niet door de lamellen heen dringen, maar deze kunnen lek raken. Er is sprake van een hernia als alle lamellen lek zijn en de kerninhoud buiten de discus terecht is gekomen. Dit is een proces. Eerst scheurt een deel van de lamellen, later nog eens een deel, enzovoort. Het kan jaren duren voordat alle lamellen gescheurd zijn en er een hernia ontstaat. Ook is er sprake van een hernia bij alleen een uitpuiling die op een zenuwwortel drukt (contained hernia).
Spit
Spit wordt ook wel ‘acute lumbago’ genoemd, wat plotselinge pijn in de lage rug betekent. De pijn ‘schiet’ in de rug, de spieren worden hard en de rug kan niet meer goed bewegen. Vaak kan je ook niet meer goed recht staan.
Verklaring
De vezels in de annulus bestaan uit hetzelfde materiaal als de gewrichtsbanden (collageen bindweefsel). Elke keer als er vezels scheuren, gaat dat gepaard met dezelfde verschijnselen als bij een gescheurde enkelband: plotselinge pijn, veel stijfheid en niet meer kunnen belasten.
Door het massaal aanspannen van spieren wordt extra schade voorkomen. Deze reactie staat bekend als ‘defence musculaire’ en als ‘bracing’. Spit lijkt een spierprobleem, maar dat is het niet (voor meer info: Boek ‘Rugpijn, hernia en spit. Hoe kom ik er vanaf).
Belangrijk
Alléén de acute fase na het scheuren van vezels, wordt spit genoemd. Als de klachten na een paar maanden niet geheel over zijn, noemt men het geen spit meer maar gewoon rugklachten.
Een volgende spitaanval is vaak pijnlijker dan de vorige. Dat komt omdat de annulus aan de buitenzijde veel beter is voorzien van zenuwen. Hoe verder de scheur doortrekt in de annulus van binnen naar buiten, des te pijnlijker het wordt.
Verschil spit en hernia
Een hernia ontstaat op het moment dat de laatste lamel doorbreekt. Zo lang de laatste lamel heel blijft en er alleen vezels scheuren in de overige lamellen, noemt men het spit (en dan alleen in de acute fase).
Er is nog een verschil: de kerninhoud die buiten de discus terecht is gekomen, kan zenuwen beklemmen. Hierdoor kan bij een hernia scherpe pijn in het been ontstaan of een spier verlamd raken.
Veel patiënten hebben in de jaren vóór hun hernia al eens spit gehad. Dit wordt vaak niet herkend als deel van het proces dat tot een hernia kan leiden. Later ontstaat er dan ‘zomaar’ een hernia..
Chronische rugklachten
De vezels in de discus scheuren niet zomaar. Daar gaat een verzwakking van de discus aan vooraf. In grote lijnen is dit wat er gebeurt:
I Verkeerd gebruik van de rug leidt tot micro-lekkages in de annulus
II Micro-lekkages zorgen voor extra spanning in vezels
III Een ‘verkeerde beweging’ is het laatste zetje om deze vezels te laten scheuren
IV Herhaling van stap I t/m III
I Verkeerd gebruik rug leidt tot micro-lekkages
De discus is voor een goede conditie afhankelijk van de juiste mechanische prikkels. Veel en afwisselend bewegen zonder overbelasting is goed. Veel wandelen ook. Veel zitten is juist slecht, zeker als je met een bolle rug zit. Daardoor vermindert de flexibiliteit en neemt het aantal cellen in de discus af.
Veel bukken door mensen die dat niet gewend zijn is een ander risico. Ook een verkeerde slaaphouding kan meespelen: als de rug of de nek gedraaid ligt, kan stijfheid ontstaan.
Het verkeerd gebruik van de rug kan leiden tot micro-lekkages:
lekkage van kerninhoud naar de annulus, zonder dat er vezels scheuren.
De kerninhoud wordt als het ware tussen de vezels door geperst. Er ontstaat een soort ‘gangpaadje’. Dit vormt een zwakke plek en de kans op scheuren wordt groter.
II Micro-lekkages zorgen voor extra spanning in vezels
De lekkage trekt niet zomaar door de lamellen, daar is kracht voor nodig. Als het verkeerd bewegen ophoudt, stopt de voortgang van het lekken. Zodra het verkeerde bewegen wordt hervat gaat het lekproces verder. De druk van de lekkage op de naastgelegen vezels zorgt voor extra spanning in die vezels.
III Een ‘verkeerde beweging’ is het laatste zetje..
Normaal is de spanning in alle vezels gelijk. Daardoor is de discus sterk en de kans op scheuren klein. Door micro-lekkages wordt de spanning in sommige vezels groter en daardoor zijn juist déze vezels kwetsbaar. Hierdoor kunnen er al scheuren ontstaan tijdens normale, natuurlijke bewegingen waarbij er sprake is van bukken en draaien van de rug.
Dit is de klassieke combinatie om door de rug te gaan:
Extra spanning in vezels + buigen + draaien.
Dit komt bijvoorbeeld ook voor bij het spitten in de tuin. Het is geen toeval dat deze aandoening de naam ‘spit’ gekregen heeft!
IV Herhaling van stap I t/m III
Na een eerste cyclus van stap een t/m drie, ontstaat interne discusschade (IDD) in de discus. Deze is daardoor verzwakt. Veel patiënten veranderen hun ‘verkeerde gedrag’ voor de rug niet, terwijl die dan juist extra kwetsbaar is. Het is niet verwonderlijk dat de cyclus zich herhaalt: meer dan 50 procent van de mensen gaat na een spitaanval binnen een jaar opnieuw door zijn rug.
Hoe vaker dit gebeurt, hoe meer schade er ontstaat en hoe langer het herstel duurt. Chronische rugpijn kan het gevolg zijn. IDD wordt beschouwd als de meest voorkomende oorzaak van chronische rugklachten.
Herstel en Preventie
Er zijn diverse mogelijkheden om snel en goed te herstellen van hernia en spit:
- Lekkages terugdringen *
Door het doen van speciale oefeningen is het meestal mogelijk om lekkages terug te dringen. Hierdoor kunnen klachten snel verminderen. Voor meer info:
zie het boek ‘Rugpijn, hernia en spit. Hoe kom ik ervan af?’
Ipeltest
Door de auteurs van dit artikel en het hierboven genoemde boek is een speciale test ontwikkeld: de Ipeltest. Het doel ervan is om microlekkages op te sporen. Bij een negatieve test kan de discus vrij bewegen. Een positieve uitkomst duidt op microlekkage. De test geeft dan aan waar die zich bevindt en daaruit volgt in welke richting geoefend moet worden om dit terug te dringen. - Luister naar lichaamssignalen
Voordat vezels scheuren zijn er meestal voortekenen. Zoals een vermoeid gevoel in de rug, stijfheid of pijn. Neem dit serieus: wees voorzichtig en doe de oefeningen genoemd onder punt 1. - Zit niet te lang en niet met een kromme rug
Wissel zitten, staan en lopen af. Voorkom het zitten met een kromme rug, zowel thuis, op het werk als in de auto.
- Wandel veel
Wandel een aantal keren per dag, liefst een keer of 3 en in totaal een uur of langer per dag. - Verbeter de slaaphouding
Slaap niet te lang achter elkaar met een gedraaide rug of nek.
Een bodykussen kan helpen een betere slaaphouding aan te nemen.
- Voorkom dat je opnieuw door je rug gaat
Naast de bovengenoemde maatregelen zijn er nog veel meer mogelijkheden voor
preventie. Zie het boek ‘Rugpijn, hernia en spit. Hoe kom ik er vanaf’. Daarbij kan de test van Ipel een cruciale rol spelen. Zodra je voelt dat de rug ‘gevoeliger’ of
stijver wordt, is het goed de test te doen. En indien positief, om gelijk te oefenen.
Operaties
In 80 procent van de gevallen gaat een hernia binnen 6-8 weken vanzelf over. Het herniamateriaal wordt dan door het lichaam geresorbeerd. Vandaar dat in het algemeen geldt dat men in die periode niet opereert als het niet echt nodig is. Er zijn een paar uitzonderingen:
- Bij ongecontroleerd urine- of ontlastingsverlies. Uitstel kan leiden tot blijvende incontinentie.
Dit wordt het caudasyndroom genoemd en is reden om met spoed te opereren. - Bij onhoudbare pijn, die niet door medicatie is te verhelpen.
- Bij verlamming in het been, bijvoorbeeld een klapvoet. Er bestaat kans op blijvend letsel.
- Als privé- of beroepsomstandigheden verder uitstel niet toelaten.
Operaties kunnen worden uitgevoerd op de klassieke manier vanaf de rugzijde:
- Open operatie
- Microscopische operatie
- Micro-endoscopische operatie
- Micro-tube operatie
De Microscopische operatie wordt beschouwd als de ‘gouden standaard’. Met een snede van 3 cm wordt toegang tot de hernia verkregen door de grote rugspier los te maken van de wervels, een stukje bot weg te nemen uit de wervelboog, een stukje bandweefsel weg te nemen en ook een stukje bandweefsel weg te nemen uit de daaronder liggende band (ligament flavum).
Daarnaast bestaat de mogelijkheid om een hernia weg te nemen vanaf de zijkant. Dit geschiedt via een endoscoop en een snede in de huid van slechts 8 mm. Deze operatie staat bekend onder de naam PTED (percutane transforaminale endoscopische discectomie).
Het voordeel is dat er minder schade hoeft te worden veroorzaakt voordat men bij de hernia komt. Deze operatie vindt in dagbehandeling plaats en de patiënt kan dezelfde dag nog naar huis, terwijl dat bij operaties vanaf de rug niet het geval is. Voor hernia’s die zich aan de zijkant bevinden, de foraminale hernia’s, is de PTED-operatie eigenlijk de enige mogelijkheid omdat deze locatie via de rugzijde vrijwel niet te bereiken is.
In vergelijkende studies naar operaties vanaf de rugzijde en vanaf de zijkant blijkt dat beide varianten als veilig, betrouwbaar en effectief worden beschouwd. Bij de operaties vanaf de zijkant treden minder complicaties op en de patiënten zijn sneller weer op de been.
De endoscopische operaties vanaf de zijkant worden in het buitenland veel meer toegepast dan in Nederland en staan daar bekend onder de naam TESSYS.
Belangrijk:
Door operaties kan een hernia worden weggenomen, de uitstulping dus, maar niet de schade die zich in de discus zelf bevindt. Daardoor vermindert de pijn die door de beknelling van een zenuw veroorzaakt wordt vaak wel direct en volledig (vooral de pijn in het been), maar niet de pijn die afkomstig is van de beschadigde discus (de rugpijn). Bij chronische rugklachten zonder tekenen van zenuwbeknelling wordt een operatie dan ook meestal niet overwogen.
Conclusie
Hernia en spit zijn sterk aan elkaar gerelateerd. De anatomische gebeurtenis is grotendeels hetzelfde: er scheuren collagene vezels. Dat gebeurt niet ‘zomaar’: daar gaan vaak langdurige processen aan vooraf, zoals het lekken van kernmateriaal naar de annulus. Deze lekkages kunnen in veel gevallen worden teruggedrongen. Om snel te herstellen en recidieven te voorkomen is het van belang om die lekkages z.s.m. terug te dringen met behulp van speciale oefeningen. De Ipeltest kan daarbij behulpzaam zijn.
Hoe vaker mensen door hun rug gaan, hoe meer discusschade er ontstaat en hoe moeilijker het wordt om ervan te herstellen. Chronische rugpijn kan het gevolg zijn.
* Verantwoording
Het terugdringen van lekkages is nauwelijks bekend onder artsen en therapeuten. Het is echter wel aangetoond, zowel met laboratoriumonderzoek (Scannel, Spine 2009) als met experimenteel onderzoek (Gherscovici, Presentatie World Congress of Low Back pain, Dubai 2013).
In het boek Rugpijn, hernia en spit. Hoe kom ik er vanaf?, gaan de auteurs Jan Willem Elkhuizen en Menno Iprenburg hier uitgebreid op in.